Áramótaannáll 2014

Það væri ansi skemmtilegt — þó ekki væri nema sem tilbreyting — að ég skrifaði hér lista yfir hvaða föt ég hef keypt mér á árinu, bíómyndir sem ég hef horft á og hvaða tónlist dillaði mér mest. Í staðinn ætla ég að vera jafn ólekker og venjulega og jafnvel bæta í með því að taka saman yfirlit yfir það vonda og erfiða sem ég man eftir að hafi dunið yfir á árinu sem er að líða. Sumt er dregið uppúr eigin brigðula minni, sumt tekið upp eftir öðrum, jafnvel heilu greinastúfarnir.


Erlent

Á árinu var þess minnst að hundrað ár eru liðin frá upphafi heimsstyrjaldarinnar fyrri. Einu mannskæðasta stríði sem þá hafði verið háð og sem var algjörlega tilgangslaust.
Um nokkurt skeið hafði ríkt mikil framfaratrú sem beið hroðalegt skipbrot í heimsstyrjöldinni. Eftir hana var ekki lengur hægt að trúa því að gamlir kallar með útbólgið sjálfsálit væru manna bestir í að leiða heiminn, ekki eftir að þeir höfðu fórnað öllum þessum mannslífum í tilgangsleysi. Í kjölfarið minnkaði virðing fyrir eldri kynslóðinni og yngri kynslóðirnar fóru í auknum mæli að taka eigin ákvarðanir og gefa skít í „svona höfum við alltaf gert það“ og fór að klæða sig öðruvísi og leyfa sér fleira í samskiptum en áður mátti.

Það vantaði heilu árgangana af karlmönnum hjá þeim þjóðum sem tóku þátt í stríðinu, fjölskyldur höfðu misst, syni, bræður, unnusta og eiginmenn. Margar konur giftust aldrei af þeim sökum (sem svo aftur orsakaði að þær fóru frekar á vinnumarkaðinn) þótt þær hefðu gjarnan viljað stofna fjölskyldu. Karlmennirnir sem þó komu lifandi heim voru stórlega skaddaðir á sál og líkama, og engin áfallahjálp í boði. Hundrað árum síðar er enn verið að drepa fólk í nafni þjóðernis eða trúar, og fæstir eftirlifenda eða þeirra sem særast fá neina hjálp.

Stríð í Evrópu
Rússland Pútíns beitti hervaldi á Krímskaga. Auðunn Atlason skrifar þetta um það:
„Margir héldu að hernaðarátök í Evrópu væru óhugsandi á 21. öld. Það reyndist ekki rétt. Í mars sem leið breyttu Rússar landamærum með hervaldi þegar þeir tóku yfir Krímskaga. Þeir létu kné fylgja kviði og studdu og styðja enn vígamenn og aðskilnaðarsinna með ráðum og dáð, vopnum og mannskap. […] Það hefðu fáir trúað því fyrirfram að á árinu 2014 – einni öld frá því að fyrri heimsstyrjöldin braust út og 75 árum frá upphafi síðari heimsstyrjaldar – myndu hernaðarátök milli tveggja grannríkja hefjast í miðri Evrópu. […] Átökin í Úkraínu eru því oft sögð vera margbrotin og erfitt að henda reiður á orsökum og ástæðum. […] En um leið er Úkraínumálið einfalt. Því hvernig sem á það er litið gnæfir upp úr að hervaldi var beitt. Grundvallarprinsippið um friðsamlega lausn deilumála, sem er grunnurinn að alþjóðalögum og alþjóðakerfinu sem varð til eftir seinna stríð, var brotið. Það var Rússland sem ákvað að beita hervaldi á Krímskaga[…]“

Mótmæli
Hong Kong búar mótmæltu skorti á lýðræði.
Bandaríkjamenn mótmæltu því viðhorfi lögreglunnar að skjóta blökkumenn fyrst og spyrja svo.

(Íslendingar mótmæltu líka hressilega í útlöndum, hver getur gleymt Vetrarólympíuleikunum í Sochi þar sem Illugi var með trefil?)

Sjúkdómar og hryðjuverk
Ebólufaraldur blossaði upp í vesturhluta Afríku. Boko Haram stundaði mannrán og myrti og ógnaði nígerískum almenningi. Önnur og ekki skárri íslömsk hryðjuverkasamtök í Sýrlandi og Írak komust í heimsfréttir fyrir viðbjóðslega meðferð á fólki í Írak og Sýrlandi þar sem enn stendur borgarastyrjöld sem hefur fallið í skuggann af hrottaskap ISIS.

Þrælahald
36 milljónir manna búa við þrældóm samkvæmt nýrri skýrslu samtaka sem berjast gegn þrælkun og ánauð. Flestir þrælar eru á Indlandi. 1/2% mannkyns býr við nútímaþrælahald samkvæmt skýrslu Walk Free-samtakanna.

Þá er átt við fólk sem neytt er í þrælkunarvinnu, fórnarlömb mansals, er í skuldaánauð, neytt í hjónaband eða vændi. Þetta er mikil fjölgun frá 2012 þegar 21 milljón var talin búa við þrælahald en skýrsluhöfundar telja að það sé vegna betri aðferðafræði við söfnun gagna frekar en að þrælum hafi fjölgað svo mikið. Fæstir þrælar eru í Evrópu en Afríka og Asía eiga lengst í land í að útrýma þrælahaldi.

Flestir hafa verið hnepptir í ánauð á Indlandi eða 14 milljónir manna. Þar á eftir er Kína með 3 milljónir. Þar á eftir er Pakistan, Uzbekistan og Rússland. Hæsta hlutfallið er í Máritaníu þar sem 4% þjóðarinnar búa við þrældóm. Samtökin krefjast þess að ráðamenn beiti sér mun meira í baráttunni gegn þrælahaldi og kalla eftir betri samvinnu milli landa. (Tekið orðrétt uppúr frétt á RÚV.)

Þetta var ekki ár barnsins
Þeir sem nú lifa hafa aldrei orðið vitni að jafn ólýsanlegri grimmd gagnvart börnum og á árinu sem senn er á enda runnið. Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna, UNICEF, segir að milljónir barna hafi þjáðst vegna stríðsátaka og á flótta á árinu. Börnum hefur verið rænt, þau pyntuð, þeim nauðgað eða seld í þrældóm í meira mæli en dæmi eru um á vorum tímum. Rúmlega 15 milljón börn þjáðust vegna átaka í Írak, Sýrlandi, Úkraínu, Suður Súdan, Mið-Afríkulýðveldinu og á Gaza. Tugþúsundum barna hefur verið rænt af vopnuðum hersveitum sem neyða þau til að taka þátt í hernaði eða beita þau ofbeldi. Árásum á skóla og spítala hefur fjölgað. Á Gaza féllu 583 börn og yfir 3000 slösuðust. Að minnsta kosti 700 börn dóu, slösuðust eða voru hreinlega tekin af lífi í Írak. 130 börn létust í árás talibana á skóla í Pakistan. Borgarastyrjöldin í Sýrlandi hefur haft áhrif á 7.3 milljónir barna, þ.á m. 1.7 milljón börn sem eru á flótta, en í Mið-Afríkulýðveldinu hefur ástandið haft áhrif á líf 2.3 milljóna barna.

Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna áætlar að 230 milljónir barna um allan heim hafi orðið fyrir áhrifum vopnaðra átaka.

Í Suður-Súdan er talið að 235.000 börn yngri en fimm ára þjáist af alvarlegri og bráðri vannæringu. Í Gíneu, Líberíu og Síerra Leóne, sem hafa orðið verst úti í ebólufaraldrinum, eru minnst 5 milljónir barna á aldrinum 3 til 17 ára án kennslu vegna ástandsins. Þúsundir barna hafa misst annað foreldri eða báða foreldra af völdum ebólu. Og er þá fátt eitt talið af því sem börn hafa þurft að upplifa og þola á því herrans ári 2014.

Góðu tíðindin af börnum þessa heims er Malala. Hún fékk friðarverðlaun Nóbels (þótt hún væri bara barn að aldri; hér nota íþróttafréttamenn aldur kvenna sem afsökun fyrir að veita þeim ekki heiðursnafnbótina Íþróttamaður ársins)ásamt öðrum baráttumanni fyrir réttindum barna til menntunar og mannsæmandi lífs.


Innlent

Árið sem er að líða var hræðilegt, ekkert bendir til annars en næsta ár – og öll þau sem þessi ríkisstjórn verður við völd — verði enn verra. Frjálshyggjutilraunin sem rak upp á sker 2008 er nú meira en bara tilraun. Nú á að skrúfa fyrir opinbera þjónustu svo að fólk neyðist til að styðja einkaframtak í heilbrigðisþjónustu, menntun og fjölmiðlun. Ríkisstjórnin hyglir efnafólki en rekur alla þá sem þurfa á félagslegri þjónustu að halda út á guð og gaddinn. Það kom enda í ljós að miðaldra hvítir karlar eru sáttastir við ráðherra ríkisstjórnarinnar. Þeirra menn.


Ríkisstjórnin og afrek hennar
Listinn yfir „afrek“ ríkisstjórnarinnar er langur og mjög niðurdrepandi, en hér verður stiklað á stóru með aðstoð annarra.

Fyrst þó þetta, málið sem átti að vera rós í hnappagat ríkisstjórnarinnar: stóra skuldaleiðréttingin. Eftir allskonar yfirlýsingar um að þetta væri allt að gerast var umsækjendum um lækkun-húsnæðisskulda-sem-renna-beint-til-bankanna-sem-annars-hefðu-afskrifað-stærstan-hluta-skuldanna gefinn kostur á að sjá nákvæmlega hvernig skuldirnar ættu að lækka og samþykkja gjörninginn. Tímasetningin var … sérstök, því þetta loksins komst í gagnið milli jóla og nýárs. Þarafleiðandi varð engin umræða (sem ríkisstjórnin er orðin þreytt á) og enginn rýndi í tölurnar. Mál hefur sjaldan verið þagað svona heppilega í hel.

Af þessu tilefni er ágætt að rifja upp skoðun Björns Vals Gíslasonar varaformannsVinstri grænna á glærukynningu ríkisstjórnarinnar í nóvember (þessari sem var svo mikil gleðistund að Sigmundur Davíð nennti ekki að ræða hana í þinginu).

Nýverið sagði Björn Valur einnig þetta:
„Ríkisstjórnin hefur uppi ómarkviss og óljós áform upp flutning stofnana um landið þvert og endilangt, mest þó til Skagafjarðar. Boðuð er lagabreyting til að auðvelda ráðherrum að flytja fólk og stofnanir og starfsfólk á milli stofnana. Forystufólk ríkisstjórnarflokkanna á Alþingi boðar lagabreytingar sem auðvelda eigi að reka fólk úr störfum.[…] Á síðustu dögum þingsins gekk svo þingmeirihluti hægrimanna enn lengra í aðgerðum sínum gegn almenningi en óttast var. Þá hækkuðu þau skatt á mat, bækur og menningu um 60 prósent. Einnig voru réttindi atvinnulausra verulega skert frá því sem var, þrátt fyrir minnkandi atvinnuleysi. Þá stóð meirihlutinn við ítrekaðar hótanir sínar gagnvart RÚV. Niðurskurðurinn á RÚV var vegna þess að stofnunin sagði ekki stöðugar fréttir af afrekum leiðtoganna. Skattlagning á mat og bækur dugði ekki og boðað var frumvarp um skattlagningu á fólk fyrir að skoða náttúru landsins. Samt dugði þessi skattlagning ekki til að lækka lyfjakostnað eða auka við almannatryggingar. Skattlagningin dugði heldur ekki til að bjóða fólki eldra en 25 ára í nám í framhaldsskólum.“

Læknaverkfallið
Nógu slæmt er að læknar sjá sig tilneydda til að fara í verkfall, verra eru viðbrögð Bjarna Benediktssonar fjármálaráðherra sem segir að enginn geti „áskilið sér kjarabætur langt langt umfram það sem allir aðrir geta haft væntingar um“.

Agnar Kr. Þorsteinsson bendir á móti á þetta:
„Manni verður hugsað til þess að á árinu kom það fram að allt að 40% hækunar launa stjórnenda, meðaltalshækkun forstjóra upp á 13%, stórhækkanir á launum stjórnarmanna og launaskirðs í fjármálageiranum að ógleymdum brjáluðum bónusum til handa forstjóra N1 og fleiri slíkra sem sögðu við launafólk að það ætti að láta sér duga 2,8% brauðmola af allsgnægtarborði hinna ríku.“

Viðhorf fjármálaráðherra hafa auðvitað ekkert með launakröfur lækna að gera, heldur þá stefnu Sjálfstæðisflokksins í ríkisstjórn (sem Framsókn samþykkir gegn því að fá að flytja stjórnsýsluna í Skagafjörð og koma hinni umdeildu skuldaleiðréttingu í gegn (sem Sjálfstæðismenn eru ekkert hrifnir af en samþykkja til þess að koma sínu helsta áhugamáli í framkvæmd) að draga svo mjög úr opinberri þjónustu — heilbrigðisþjónustu, skólarekstri, almannaútvarpi — að einkaaðilar geti tekið við og grætt á þjónustu sem hinir efnameiri geta leyft sér. Frjálshyggjuþjóðfélagið.

Náttúran
Einföld stefna ríkisstjórnarinnar: Það stendur til að rústa öllu. Miðhálendið á að leggja undir vegi og raflínur, virkja á hverja sprænu. Rest verður alsett skúrum til að skoða náttúrupassa.


Athyglisverða nafnbreyting ársins
Landssamtök íslenskra útvegsmanna heita nú Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi, skammstafað SFS, og því verður í framtíðinni ekki hægt að lesa fréttir um fyrri afrek útgerðarmafíunnar - eða skoðanir fólks á LÍÚ - nema muna að áður hét fyrirbærið öðru nafni. En þetta er fín nafnabreyting og vonandi trúa allir landsmenn að þetta séu hlutlaus fyrirtæki í stað óvæginna útvegsmanna.

Það fer vel á að enda upptalninguna á vondu fréttum ársins af innlendum vettvangi — þó hún sé hvergi nærri fullnægjandi — á þessari smáfrétt af LÍÚ/SFS. Samtökin halda um stjórnartaumana ásamt Samtökum atvinnulífsins og skagfirska efnahagssvæðinu.

Ef eitthvað á að breytast í þessu þjóðfélagi — sem er eina þjóðfélagið í eina landinu sem við getum með nokkru móti haft alvöru áhrif (ef þá það) — þá þarf að koma þessari ríkisstjórn frá. Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifaði frábæra hugvekju í fyrradag um einmitt það efni. Hún telur fyrst upp margt af því sem hér hefur verið nefnt að ofan og bætir ýmsu við (lesa endilega það allt hér) og segir svo í lokin:

„Ríkisstjórnin er rúin trausti, fullkomlega skilningssljó og sendir hrokafull skilaboð til launafólks. Getum við sameinast um að nýársheitið fyrir árið 2015 verði að koma þeim frá?“

Ég sé ekkert annað í stöðunni og fyrir mitt leyti segi ég já.

Fjölbreytileiki íslam

Nicholas Kristof, margverðlaunaður blaðamaður og rithöfundur (hann skrifar öll sín meiriháttar verk í félagi við eiginkonu sína Sheryl WuDunn) skrifaði fyrir nokkru grein (sjálfur) í New York Times eftir að hafa tekið þátt í sjónvarpsumræðum í þætti hjá Bill Maher á HBO. Nicholas Kristof segir þetta um þáttinn.

„Fyrir nokkrum dögum síðan var ég í umræðuþætti hjá Bill Maher á HBO sem snerist upp í trúarbragðastríð.

Hvort sem íslam sem trú er uppspretta átaka eða ekki þá snúast umræður um íslam gjarnan upp í átök. Samtal okkar leystist nánast upp í öskurkeppni og breiddist eins og eldur í sinu um netið. Maher og Sam Harris, sem var gestur hans, héldu því fram að íslam sé hættulegt en fái heilbrigðisvottorð frá frjálslyndu og pólitískt rétthugsandi fólki en Ben Affleck leikari fordæmdi þessar athugasemdir og sagði þær ruddalegar og rasískar. Ég var á sama máli og Affleck.“

Eftir að þættinum lauk héldu þátttakendurnir áfram að hnakkrífast um þetta málefni í klukkutíma eftir slökkt hafði verið á upptökuvélum. Nicholas Kristof vildi þó koma ákveðnu sjónarmiði á framfæri við almenning og í greininni setur hann fram þrjú atriði sem skýra það nánar.

„Í fyrsta lagi skorti upprunalega ekki umburðarlyndi í íslam og það gerði konum einnig hátt undir höfði. Sé litið á mannkynssöguna, hvað þá sögu 20. aldarinnar, myndi enginn benda á íslam sem blóðþyrstustu trúarbrögðin; það voru kristna/nasista/kommúníska Evrópa og búddista/taóista/hindúa/trúlausa Asía sem slógu fjöldamet í slátrun.

Eins er það satt að í Kóraninum megi finna hyllingu á ofbeldi, en það sama má segja um Biblíuna, þar sem segir að Guð hafi fyrirskipað þjóðarmorð, eins og til dæmis gegn amalekítum.

Í öðru lagi þá er hluti íslamska heimsins sannarlega uppfullur af kúgun og skorti á umburðarlyndi. Villimenn Íslamska ríkisins vísa í trú sína sem ástæðu viðbjóðslegrar hegðunar sinnar — nú síðast afhöfðuðu þeir breskan hjálparstarfsmann sem hafði helgað sig því að bjarga lífi múslima — og koma óorði á íslamstrú í heild. Ennfremur eru níu af tíu löndum sem eru í neðstu sætum skýrslu World Economic Forum um stöðu kvenna byggð múslimum að meirihluta,

Í Afganistan, Jórdaníu og Egyptalandi, eru þrír af hverjum fjórum múslimum hlynntir dauðarefsingu yfir þeim múslimum sem ganga af trúnni, samkvæmt könnun Pew.

Ofsóknir á hendur kristnum mönnum, ahmadíum, yazidíum, bahá'íum — og sjítum — eru allt of algengar í íslamska heiminum. Við eigum að láta í okkur heyra varðandi þessar ofsóknir.

Í þriðja lagi, íslamski heimurinn inniheldur aragrúa fólks: hann er víðfeðmur og margvíslegur. Jú, næstum fjórir af hverjum fimm Afgönum eru hlynntir því að þeir sem ganga af trúnni séu dæmdir til dauða, en flestir múslimar segja að það sé klikkun. Í Indónesíu, fjölmennasta múslimaríki heims, eru aðeins 16% hlynnt slíkri refsingu. Í Albaníu, Azerbadjan og Kazakstan, eru aðeins 2% eða færri hlynnt henni, samkvæmt Pew könnuninni.

Vörumst alhæfingar um trúarbrögð, hver sem þau kunna að vera, því þær jafnast stundum á við það að flokka fólk eftir kynþætti. Hindúismi inniheldur bæði Gandhi og ofsatrúarmanninn sem myrti hann. Sá Dalai Lama sem við þekkjum í dag er mikill mannvinur, en sá Dalai Lama sem var númer fimm í röðinni fyrirskipaði árið 1660 fjöldamorð á börnum „eins og eggjum væri slegið við stein“.

Kristni inniheldur séra Martin Luther King jr. og líka 13. aldar sendimann páfa í Frakklandi sem fyrirskipaði fjöldamorð á 20.000 cathar-körlum, konum og börnum fyrir trúvillu. Að því er hermt er sagði hann: Drepið þau öll; Guð þekkir sína.

Eitt af mínum skelfilegustu augnablikum var þegar ég rakst á æstan múg múslima á Jövu sem hálshjuggu fólk sem þeir ásökuðu um galdra, og báru spjót með höfðum þeirra. En álíka ógeðfellt var þegar stríðsherra í Kongó, sem titlaði sig hvítasunnuprest en átti yfir höfði sér ákæru fyrir stríðsglæpi, bauð mér til málsverðar og bað afar guðrækilega borðbæn.

Skrípamyndin af íslam sem ofbeldissinnaða og óumburðarlynda trú er hryllilega ófullkomin. Munum það að flestir þeirra sem standa uppi í hárinu á ofstækisfullum múslimum eru múslimar sjálfir. Í Pakistan nauðgaði hópur múslima ungri múslima konu sem heitir Mukhtar Mai til að refsa henni fyrir mál sem tengdist bróður hennar. Eftir að hafa vitnað gegn árásarmönnunum og unnið málið fyrir dómstólum, notaði hún bæturnar sem hún fékk frá ríkinu til að koma á fót skóla fyrir stúlkurnar í þorpinu þar sem hún býr. Talibanarnir, sem skutu Malölu Yousafzai fyrir að hvetja til menntunar stúlkna, voru múslimar; Malala er einnig múslimi.

Íran hefur ofsótt kristna og bahá'ía, en lögfræðingurinn og músliminn Mohammad Ali Dadkhah, sýndi gríðarlegt hugrekki þegar hann skoraði kúgarann á hólm og náði að fá prest leystan úr haldi. Dadkhah fékk níu ára fangelsisdóm og situr nú inni.

Rashid Rehman lögfræðingur og vinur minn í Pakistan, barðist mjög fyrir mannréttindum og umburðarlyndi í trúmálum — og á þessu ári var hann myrtur af bókstafstrúarmönnum sem réðust inn á skrifstofu hans.

Auðvitað eigum við að fordæma ódæðisverkin, kynjamisréttið og skortinn á umburðarlyndi sem knýja Íslamska ríkið áfram og mynda veigamikinn hluta íslam. En ekki rugla því við allt íslam: Hetjur eins og Mukhtar, Malala, Dadkhah og Rehman standa einnig fyrir mikilvægan hluta.

Bætum ekki á fordóma gagnvart íslam með því að leggja bara áherslu á hryllinginn en vanrækja fjölbreytni trúarbragða með 1,6 milljarð fylgismanna — þar á meðal marga sem hvetja til umburðarlyndis, nútímahugsunarháttar og mannréttinda. Munurinn mikli er ekki milli trúarbragða — heldur er hann milli óbilgjarnra ofstækismanna allra trúarbragða og svo hins mikla fjölda sem er friðsamt og gott trúfólk sem einnig er að finna innan allra trúarbragða.

Kannski er það of flókið til að komast til skila í rifrildi í sjónvarpsútsendingu. En það er raunveruleikinn.“

(Þýtt án þess að biðja leyfis)

Magdalenur og makríll

Myndin Philomena var erfiðari en ég hélt. Hafði reyndar litla hugmynd um hvað hún fjallaði, annað en konu að leita að syni sínum sem hún ól ekki upp, og vissi ekki að þetta væri sönn saga konu sem átti barn í einu af hinum alræmdu Magdalenuklaustrum á Írlandi (þetta er ekki fyrsta myndin um það efni). Þar var ungum „bersyndugum“ stúlkum haldið nauðugum, látnar vinna þrælavinnu í þvottahúsum klaustranna, og börn þeirra tekin af þeim og gefin (eða seld) til ættleiðingar.

Ýmislegt mætti segja um þetta kristilega framferði nunnanna og yfirleitt um kaþólsku kirkjuna, en vegna þess að nú eru jól þá segi ég auðvitað ekki múkk. Mest er ég samt hissa á að Ríkissjónvarpið skuli sýna svona mynd á jólakvöld, kannski er verið að stríða þeim sem vilja með annarri hendinni auka veg kristninnar í landinu (helst með skylduheimsóknum skólabarna sem hafa bara gott af að heyra guðsorð í guðshúsi)og hinni berja niður Ríkisútvarpið sem er bæði með trúverðugustu fréttastofuna og fjölbreytilegasta menningarefnið.

Þegar ég svo kíkti á fréttir eftir að hafa lokið við að horfa á myndina, blasti við frétt á forsíðu RÚV.is sem vakti athygli mína. Og þá vill svo til að einn þeirra sem mjög hefur haft sig frammi í kristilegu skólaheimsóknadeildinni tjáir sig í fréttinni.

Ásmundur Friðriksson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, vill að Íslendingar hjálpi Rússum í efnahagsvandræðum þeirra. Vesturlönd (þ.á m. Ísland) hafa sett viðskiptabann á Rússland vegna framferðis þeirra í garð Úkraínu, en Ásmundur vill að við seljum þeim makríl. Útaf því að við græðum á því, sjáiði til. Viðskiptabönn eru ekki fyrir okkur, við erum varla partur af alþjóðasamfélaginu, allavega ekki ef ekkert er á því að græða.

Til að hnykkja því að þetta sé rétt skref minnir Ásmundur á að við eigum Rússum skuld að gjalda og rifjar upp að Rússar hafi boðist til að lána Íslendingum fé eftir bankahrun þegar fáir aðrir hafi gert það. Þar á hann við risastóra lánið sem Davíð Oddsson þáverandi Seðlabankanstjóri tilkynnti í miðju bankahruni að kæmi til bjargar. Það reyndist ekki rétt, og er þá aftur farið pent í að orða hlutina. En skemmtilegt samt að rifja það upp.

Þessi frétt létti lund mína mjög eftir bíómyndina og þegar ég kom þar í fréttinni sem Ásmundur segir að honum hafi verið ráðlagt að hafa ekki orð á þessu en hann hafi samt látið vaða — skellti ég uppúr, minnug „greinarinnar sem mátti ekki skrifa“ sem endaði í tárum.

Ásmundur er auðvitað einn af stóru strákunum og mun ekki gráta. Enda forhertur einsog fleiri sem minnst hefur verið á hér að ofan.

Blásið til byltingar sem aldrei verður

Sjaldan er bilið milli þeirra sem hafa og þeirra sem hafa ekki meira en í desember. Foreldrar sem ekki geta veitt börnum sínum það sem önnur börn fá eru í erfiðri klípu. Jólasveinninn kemur í skylduheimsóknir á hvert heimili en byrjar sumstaðar að mæta í byrjun desember, annarstaðar þrettán nóttum eða jafnvel níu nóttum fyrir jól, séu foreldrar mjög forhertir. Hann gefur heldur ekki allstaðar það sama í skóinn; ég veit ekki hvort sögur um iPad og slíkar græjur í skóinn eru lognar, en víst er að jólasveinninn mismunar börnum mjög eftir efnahag foreldranna. Og það vita bæði börnin og foreldrarnir. Hvernig á að útskýra það fyrir börnum, hvernig á að afsaka það og hvernig líður foreldrum sem hina ellefu mánuði ársins eiga fullt í fangi með að láta endum ná saman – eða geta það jafnvel allsekki?

Og svo koma jólin sjálf og þá fyrst syrtir í álinn. Skyndilega er gerð krafa um nýjar flíkur (annars yfirvofandi ógn um jólaköttinn; samt verður að passa uppá að fatnaðurinn lendi ekki í jólapakkanum því þá verður barnið óhuggandi vegna óréttlætis heimsins sem mjúkir pakkar óneitanlega eru), hátíðamat með skylduboðsmeðlæti og eftirrétt. Plús auðvitað jólagjafirnar. Ekki bara til eigin barna heldur systkina og systkinabarna og gott ef ekki það verður tilefni til vinslita ef fólk ekki hunskast til að gefa vinafólki og börnum þeirra líka – því það eru nú einu sinni jólin. Gegnum þetta allt verður að reyna að halda andlitinu gagnvart börnunum, leyfa því að trúa á jólasveininn og á réttlæti heimsins sem er augljóslega ekkert dag eftir dag vikum saman. Veslings börnin eru ekki orðin gömul þegar þau sjá hvað þetta tekur á foreldrana en átta sig ekki alltaf strax á hversvegna, hvað þá að þau skilji afhverju öllu þessu dóti er veifað framaní þau ef þau mega ekki eignast það eins og hinir.

Þetta vitum við öll, við erum minnt á þetta í ótal pistlum á hverri aðventu, fólk býsnast yfir neysluæðinu og gjafaflóðinu og að börnin hafi í raun ekki gott af þessu (börnin sem fá allt) og hin upplifi sig minnimáttar (þessi sem bæta síðar eigin börnum þetta upp með því að láta þau aldrei skorta neitt: með því að láta þau fá allt). Aldrei eru það neitt nema hjáróma raddir samt, bara eitthvað „samræmum úthlutanir jólasveinsins“ beiðnir.

Hvorki kristnum né trúlausum dettur samt í hug að hvetja til virkilegs átaks, mynda breiðfylkingu, bylta. Hætta að gefa jólagjafir, alfarið. Það græðir enginn á þeim nema kaupmenn hvorteðer (óhagstæður vöruskiptajöfnuður við ættingja er aldrei meiri en um jólin). Hægt væri að segja börnunum í staðinn skemmtilegar sögur af jólaveinum sem engum gefa neitt, en leika hurðaskellina og gluggagægjurnar, kalla til kött nágrannans og hlæja að tilhugsuninni að hann éti þá sem eiga ekki nýja flík, hafa svo jólasveinamáltíð: skyr, bjúgu og nýskafinn graut uppúr potti.

Í stað jólaundirbúnings sem stendur vikum saman með gjafakaupum verður friður og ró, hver sýslar við sitt eins og venjulega. (Það þarf varla að taka fram að það eru engin litlu jól, ekkert jólaföndur og engar kirkjuheimsóknir skólabarna.) Svo kemur að stærstu hátíð kristinna manna og trúaðir geta farið í hátíðlega messu með sitt fólk bæði 24. og 25. desember eða oftar ef þeir endilega vilja og hugsa þá um líf Jesú sem fæddist í jötu í Betlehem (valfrjálst fyrir aðra að trúa þeirri sögu). Búið. Engar gjafir, jólatré, möndlugrautur, smákökur. Bara stjórnlaus fögnuður yfir honum Jesúsi.

Trúleysingjar fyrir sitt leyti halda sína hátíð þetta tveimur þremur dögum fyrr, á vetrarsólstöðum – þessum sem þeir segjast vera að fagna sama dag og hinir kristnu fagna fæðingu frelsara síns – og þá er auðvitað valfrjálst hvernig þeir gera það — en skorti þá hugmyndaflug til að gera eitthvað annað en snæða hamborgarhrygg og taka upp jólagjafir, hlýtur alltaf að vera góður kostur að halda samkomu þar sem trúleysingjar djamma eins og þjóðveldismenn. Sú veisla má standa framundir nýjár sé ekki aðkallandi að mæta í vinnu eða sinna börnum.

Jólasveinninn og Jesú Kristur eru helstu boðberar kapítalismans, peningaóhófsins og misskiptingarinnar (eflaust þeim síðarnefnda til mikils ama, sé rétt eftir honum haft). Sameinumst um að afneita því hlutverki fyrir þeirra hönd og afþökkum að láta desember vera kvíðvænlegasta mánuðinn.

Glætan að þið eigið eftir að gera þetta, vanaþrælarnir ykkar!

Léleg fórnarlömb

Bandaríski rithöfundurinn (og háskólakennarinn og skraflkeppandinn) Roxane Gay hefur skrifað bók um að vera lélegur feministi (eða öllu heldur um að vera ekki fullkominn feministi, enda er ekki hægt að vera fullkomin í því fremur en öðru) og um daginn skrifaði hún pistil um að vera lélegt nauðgunarfórnarlamb. Pistilinn skrifaði hún með hliðsjón af nauðgunarmáli sem Rolling Stone tímaritið fjallaði um, en síðan hefur frásögn „Jackie“, sem sagði að sér hafi verið nauðgað, verið dregin í efa (og um það hafa íslenskir fjölmiðlar fjallað). Ég veit ekki hvort Jackie sagði satt og það veit Roxane ekki heldur en í pistlinum kemur hún með nokkra góða punkta um stöðu fórnarlamba kynferðisofbeldis, burtséð frá þessu tiltekna Rolling Stone máli.

Pistillinn fer hér á eftir örlítið staðfærður.


Við höfðum drukkið.

Við vorum dópaðar.

Við vorum edrú.

Við fórum í kelerí við hann.

Við fíluðum að kela við hann en vildum ekkert meira.

Við fórum heim með honum.

Við tókum hann heim með okkur.

Við sögðum ekki nei.

Við sögðum nei, en ekki nógu hátt.

Við vorum of forviða til að berjast á móti.

Við börðumst ekki nógu mikið á móti.

Við báðum hann um að nota smokk.

Við báðum hann ekki um að nota smokk.

Við reyndum að semja við hann, buðum annað í staðinn fyrir þetta.

Við þekktum hann.

Við þekktum hann ekki.

Við vorum í fleginni skyrtu og háum hælum.

Við vorum í þröngum gallabuxum.

Við vorum í baðfötum.

Við vorum í síðum kjól og Converse strigaskóm.

Við vorum með meiköpp.

Við vorum ómálaðar.

Við sögðum engum.

Við sögðum bestu vinkonu okkar.

Við sögðum náunganum sem rakst á okkur þegar við stauluðumst heim á leið.

Við biðum í tuttugu ár þar til við sögðum frá.

Við fórum ekki á Neyðarmóttökuna.

Við fórum á Neyðarmóttökuna þremur dögum síðar.

Við gengumst undir sýnatöku á Neyðarmóttökunni.

Við gengumst ekki undir sýnatöku.

Við kærðum.

Við kærðum ekki.

Við mundum ekki hvað hann hét.

Við mundum ekki hvernig hann leit út.

Við mundum ekki hve margir þeir voru.

Við breyttum sögunni eftir því sem fleiri smáatriði rifjuðust upp fyrir okkur.

Við breyttum sögunni okkar í það sem við afbárum að lifa með.


Fólk sem hefur orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi veit að til eru góð fórnarlömb og léleg fórnarlömb. Góðu fórnarlömbin eru auðvitað ekki til, en þau eru skýrt skilgreind hugmynd um fórnarlömb. Ráðist er á þau í dimmu húsasundi af þekktum glæpamanni sem er með hníf eða byssu. Þau eru ekki klædd í ögrandi föt. Þau kæra strax atburðinn til lögreglu og gangast fús undir skoðun og sýnatöku. Þau búa sig vel undir réttarhöld. Þau angra ekki saksóknarann meðan hann eða hún er að undirbúa sig fyrir réttarhöldin. Þau eru venjulegar stelpur eða strákar sem gætu búið í næsta húsi. Þau eiga skilið réttlæti því fórnarlambshlutverk þeirra er réttmætt.

Hinsvegar er hinn ljóti sannleikur sá að meira segja þessi „góðu fórnarlömb“ fá líklega ekki réttlætinu framgengt í dómskerfinu eða samfélaginu.

Í síðasta mánuði birti Rolling Stone grein um nauðgun við Virginíuháskóla og þar var sögð saga af Jackie, ungri stelpu sem var hópnauðgað í partíi sem haldið var af bræðrareglu við skólann. Fólk tók strax afstöðu, eins og það væri hægt að taka afstöðu í þessu máli. En svo kom í ljós að Rolling Stone hafði misstigið sig illilega og á óafsakanlegan hátt þegar greinin var skrifuð. Og nú fleygðu þeir Jackie, sem ekki hafði viljað segja sögu sína, fyrir úlfana.. Þeir sögðu að þeir hefðu ekki átt að treysta henni. Þeir sögðu að það væri ósamræmi í frásögn hennar. Svo bökkuðu þeir með það en of hljóðlega miðað við skaðann sem var orðinn. Nú hafa herbergisfélagi Jackie frá fyrsta ári hennar við skólann og pabbi hennar lýst því yfir að Jackie sé ekki að ljúga. Í réttarsal almenningsálitsins þarf Jackie vitnisburð sem styður frásögn hennar. Ofbeldið gegn henni stigmagnast.

Mikill fjöldi fólks fagnar viðbrögðum Rolling Stone því nú getur það haldið í þá trú sína að nauðganir séu ekki faraldur, að slíkir voðaatburðir gerist ekki ógnvekjandi oft. Gleði þeirra er mjög áberandi.

Ég er ekki blaðamaður en því meira sem ég skrifa texta sem ekki er skáldskapur því meira skil ég hvað reglum verður að fylgja og afhverju þær skipta máli. Í fyrstu skildi ég ekki hvaða máli það skipti að blaðamaðurinn, Sabrina Rubin Erdely, hafði sleppt því að tala við hina meintu nauðgara. Mig skiptir engu hvað þessir meintu nauðgarar höfðu að segja. Hverju myndu þeir bæta við blaðagreinina öðru en „ég neita að ræða þetta“. En núna skil ég mikilvægi þess að reyna að minnsta kosti að fá staðfestingu á sögunni. Ég skil að það þjónaði hagsmunum Jackie að Rolling Stone greindi rétt frá og vandaði til verka. Ég skil hvernig Rolling Stone brást þessari ungu konu og gerði öllum þolendum kynferðisofbeldis óleik.

Enn einu sinni erum við að berjast fyrir að fórnarlömb séu tekin trúanleg um það sem er of hræðilegt til að það sé tilbúningur.

Ég er lélegt fórnarlamb. Lengi vel sagði ég engum hvað kom fyrir mig. Ég leyfði stráknum, sem bauð vinum sínum afnot af mér, að halda áfram að ríða mér eftir nauðgunina því líkami minn skipti ekki máli. Það sem ég vildi skipti ekki máli. Krakkarnir í skólanum sögðu að ég væri drusla, svo ég tók mér það hlutverk. Ég kom mér í hættulegar eða óheilbrigðar aðstæður næstu tuttugu árin, lengur ef satt skal segja, því það var það sem ég átti skilið, því ég var að reyna að hitta aftur á þessa ögurstund, þótt ég viti ekki hverju ég var að leita að. Ég eyðilagði líkama minn á ýmsan hátt og nú er ég að reyna að endurbyggja þennan sama líkama. Ég gerði það sem ég þurfti að gera. Ég reyni að vera ekki uppfull af skömm alla daga.

Flest fólk sem hefur orðið fyrir kynferðisofbeldi er lélegt fórnarlamb á einhvern hátt. Við fylgjum ekki handriti. Það er ósamræmi í frásögn okkar og vali. Fyrst reyndum við einfaldlega að lifa af, og þegar við erum heppin, reyndum við að lifa eftir bestu getu.

___
Þýtt með leyfi höfundar.

Gangstéttabænir og áreitnisráðgjöf

Þegar ég skrifaði um bænahóp Lífsverndar við Landspítalann, þennan sem stillir sér þar upp vegna andstöðu við fóstureyðingar, þá angraði vera hans mig en mér fannst þessar örfáu hræður líka fremur aumkunarverðar. Síðan hef ég aldrei séð þennan bænahóp þegar ég hef átt leið um Landpítalalóðina og var næstum búin að gleyma tilvist hans.

En nú er bænahópurinn aftur kominn í umræðuna og það vill svo til að ég er nýbúin að sjá bandarískt myndband um verulega svæsna áreitni sem konur verða fyrir þegar þær hyggjast sækja sér ráðgjöf um meðgöngurof eða fara í aðgerðina sjálfa. Skiltum með myndum af blóðugum fóstrum veifað, gert hróp að konunum. Þeim óskað helvítisvistar. Það er auðvitað munur á slíku og örfáum hræðum að biðja bænir, en það er stigsmunur en ekki eðlismunur.

Miðað við trúarofstopa sem virðist fara vaxandi hér á landi* svo ekki sé minnst á kvenfyrirlitningu, þá gæti verið næsta skref að Lífsverndarfólk eða aðrir andstæðingar fóstureyðinga stilli sér upp við dyr kvennadeildar Landspítalans í árásargjarnari tilgangi en bænahópurinn gerir nú.** Þá er vont að hafa leyft bænakvakinu að vera óáreittu á lóðinni, hægt er að vísa í það fordæmi og segja „við erum heldur ekkert að áreita neinn, við erum einsog þau bara að viðra tjáningarfrelsið“.

Þannig að nú finnst mér orðið brýnt að gera bænahópinn brottrækan af lóðinni og setja skýrar reglur um að ekkert og enginn eigi erindi inná lóðina nema til að leita sér lækninga, fylgja einhverjum eða sækja á spítalann, og að heimsækja sjúka. Vísa megi allri annarri viðveru fólks burt af lóðinni.

Annars væri kannski hægt að sameina tvö umdeild mál í eitt, og leyfa börnum sem þegar hafa fæðst og ganga nú í skóla að vera í friði fyrir trúarinnrætingu, en senda bænahópinn í kirkjur á aðventunni í staðinn. Þá er báðum greiði gerður, og þeim trúarheitu verður ekki eins kalt, eða hvað mættu annars mörg þeirra á bænastundina á spítalalóðinni í hádeginu í dag?

___
* Ef til vill er það ekki rétt mat hjá mér að trúarofstopi hafi aukist. Kannski er hann bara svona áberandi í athugasemdakerfum fjölmiðla og þegar hans verður vart í ræðustól alþingis þar sem nýtilkomin aðventuuppátæki skólanna eru sögð renna þjóðinni í merg og bein og jólin liggi undir skemmdum ef börn fái ekki að fara í kirkju á skólatíma.

** Sjá lið 18 og 19 á lista Lífsverndar um „hvað þú getur gert í lífsverndar baráttunni“. Þar er reyndar líka mælt með að fólk skipuleggi „göngur, bænastundir, afhendingu lesefnis, mótmælastöður og gangstéttarráðgjöf“ og það er því ekkert í hugmyndafræði Lífsverndar sem segir að þau eigi bara að halda sig við bænastundir, heldur gætu þau þessvegna tekið uppá að áreita konur með „gangstéttarráðgjöf“.

Vera svolítíð minni druslur

Af ýmsum ástæðum rambaði ég inná vef Andríkis, en hann nenni ég yfirleitt ekki að lesa. Rakst þar á gagnrýni á Druslugönguna sem gengin var í sumar.

Þar segir m.a.

„En hverjir hafa þessi viðhorf sem göngumenn segjast berjast gegn? Fréttamenn, sem ár eftir ár segja sömu fréttirnar af væntanlegri „druslugöngu“, hafa þeir velt því fyrir sér? Bera grunaðir nauðgarar þessu við, að fórnarlambið hafi verið klætt eins og drusla og því allt í lagi? Hafa verjendur notað þessar röksemdir? Hefur einhver saksóknari eða réttargæslumaður fengið þessar varnir framan í sig?

… En enginn þeirra virðist spyrja hvort einhver hafi talað svona á Íslandi eða hvenær.“

Þegar ég las þetta rifjaðist upp fyrir mér viðhorf Arnar Clausen sem á árum áður var mikilvirkur verjandi karla sem kærðir voru fyrir nauðgun. Áður hef ég reyndar vitnað í þessi orð hans, en nú hafði ég þó fyrir því að finna þau á prenti. Þetta er úr DV sem þarna vísar í Pressuna þar sem rætt var við fimm manns um sönnunarbyrði í nauðgunarmálum, en það eru ummæli Arnar Clausen um druslulega hegðun kvenna sem ég vil vekja athygli á hér.



Það er ekki síst drusluleg hegðun sem konur eru ásakaðir fyrir þegar þær segja að sér hafi verið nauðgað. Sú ásökun heyrist ekkert síður nú en þegar Örn Clausen var á dögum. Gegn því viðhorfi þarf að berjast.

Föstudagurinn tólfti er hinn nýi föstudagurinn þrettándi

Það hýrnaði yfir mér þegar ég las fréttir þess efnis að ekki væru húsin á Landsímareitnum við Austurvöll bara búin að skipta um eigendur heldur ætluðu nýju eigendurnir að leggja áform um hótelbyggingu til hliðar.

Það leið um það bil klukkutími þar til gleðinni yfir þessum fréttum var svipt burt. Þá bárust þær fréttir að Alþingi hefði samþykkt að virðisaukaskattur á mat og bækur hækki úr sjö í ellefu prósent.

Ríkisstjórnin heldur því semsagt til streitu að hækkun matarverðs bitni ekki á þeim sem þurfa að kaupa mat, og lætur áskoranir rithöfunda um að hækka ekki bókaverð eins og vind um eyrun þjóta. Og ekki er skárra útlitið með Ríkisútvarpið sem á að mola mélinu smærra.

Nokkrum klukkutímum síðar birtist svo frétt þar sem sagði að „Þótt áformum um hótelbyggingu á Landsímareitnum hafi verið slegið á frest, eru þau ekki úr sögunni, samkvæmt nýjum eigendum“.

Þar með var dagurinn endanlega ónýtur.

Traustið sem tapaðist og tapaðist

Það rifjaðist upp fyrir mér, þegar tekið var viðtal við Magnús Leópoldsson í Kastljósi kvöldsins og sýnd var leirstyttan sem var gerð eftir mynd af honum (og almenningi talinn trú um að leirstyttan væri gerð eftir lýsingu sjónarvotta), að um aldamótin gerði myndlistarkona eftirmynd þessarar leirstyttu. Auðvitað má ekki kalla listaverk eftirmynd, þetta var sjálfstæður skúlptúr, sem þó var áminning um Geirfinnsmálið og hvernig kerfið fór með fólk sem var saklaust af því sem uppá það var borið.

Þessi skúlptúr var sýndur á sýningu sem kallaðist Dyggðirnar sjö að fornu og nýju og voru listaverk tengd dyggðunum sýnd bæði í Listasafninu á Akureyri en einnig utandyra í Stekkjargjá á Þingvöllum. Skúlptúrinn sem um ræðir var túlkun listamannsins á trausti en traust var ein af þeim dyggðum sem fólk nefndi um aldamótin þegar gerð var könnun á því hvaða dyggðir Íslendingar mátu mestar. Þær reyndust vera heiðarleiki, hreinskilni, jákvæðni, traust, dugnaður, heilsa og fjölskylda-vinátta. Höfuðdyggðirnar til forna voru aftur á móti viska, hugrekki, hófstilling og réttlæti og allar aðrar dyggðir heyra undir þær. Þannig flokkast heiðarleiki nútímaíslendinga undir réttlæti og það gerir traust líka.*

Listaverkið sem túlkaði dyggðina traust var semsagt þessi leirhaus sem stóð á stöng og minnti helst á níðstöng. Verkið er eftir Ólöfu Nordal sem einnig hefur gert ýmis útilistaverk í Reykjavík: Geirfugl í fjörunni við Ægissíðu, minningatorgið Bríetarbrekku við Þingholtsstræti, og nú síðast hina himingnæfandi grænu Þúfu við Reykjavíkurhöfn. Hún gerði einnig verk sem oft sést í sjónvarpsfréttum, hljóðverkið vituð ér enn – eða hvat? í Alþingishúsinu.

Hér er rétt að geta þessi að listakonan Ólöf Nordal er ekki fyrrverandi alþingismaður. En listakonan Ólöf sagði þetta um listaverkið:

„Hausinn sem ég mótaði í leir er táknmynd úr sögu lýðræðisins sem minnir okkur á, að það traust sem við veitum ríkinu er ekki sjálfgefinn hlutur. Hann er vandmeðfarinn og ef traustið tapast þá tekur langan tíma að vinna það upp aftur. Ég óskaði eftir að dómsmálaráðherra afhjúpaði styttuna.“

Vonandi er náfrænka og alnafna listakonunnar, sem nú er sest í stól innanríkisráðherra og fer því með vald dómsmálaráðherra, minnug listaverksins og þess trausts sem hefur tapast og þarf að vinna upp aftur.

___
* Textar um sýninguna eru úr Lesbókinni og grein um dyggðirnar eftir Salvöru Nordal í TMM 2002:2, og tilvitnun í Ólöfu er af síðu Listasafnsins á Akureyri þar sem einnig má sjá mynd af skúlptúrnum.

Móðurmál og makaskipti

Hér á eftir verður rætt um ný og góð orð, vond orð sem má eyða, og hvernig kommuskortur veldur misskilningi.

Skortur og skilningur
Kaflabrot úr bók Stefáns Jóns Hafsteins var birt í helgarblaði og þar má lesa þessa setningu:

„Smávaxni vörðurinn sem starfar hjá öryggisgæslufyrirtæki sem við skiptum við á eiginkonu sem er komin á blað og orðin hluti af alþjóðlegri tölfræði.“

Kommuskorturinn varð þess valdandi að ég hélt fyrst að þarna væri Stefán Jón að ljóstra upp um ægilegt leyndarmál úr einkalífi sínu. Ég mæli með fleiri kommum, ekki bara í pólitískum skilningi.

Nýtt og vont frumvarp, nýtt og gott orð
Fyrirhugað frumvarp Ragnheiðar Elínar Árnadóttur iðnaðarráðherra um náttúrupassa fær vægast sagt slæmar undirtektir. Jú, það eru eflaust einhverjir sem sjá sér fjáröflunarvon við eftirlit eða útgáfu passans, og svo eru það þeir sem munu vilja nýta sér að í frumvarpinu segir að það megi gera undanþágur frá náttúrupassanum fyrir þá sem vilja rukka sjálfstætt, s.s. við Mývatn eða Kerið. Enda er þetta frumvarp einkavinavæðingarflokksins. En öllum öðrum en æstustu frjálshyggjumönnum og eldheitum stuðningsmönnum Sjálfstæðisflokksins finnst þetta hræðilegt frumvarp.

Stjórnarandstaðan, ferðaþjónustan, náttúruverndarsamtök, hreint allir hafa lýst andstöðu við náttúrupassafyrirkomulagið. En sá sem orðaði gagnrýni sína best er Guðmundur Andri Thorsson, sem kom fram með nýyrðið blóðbergsskattur.

Vont orð sem má eyða
Alþjóðlegi alnæmisdagurinn var 1. desember. Tímarit HIV Íslandi heitir Rauði borðinn og það barst mér í hendur á dögunum. Þar mátti lesa um gjörning sem var framin á Menningarnótt en ég hafði ekkert heyrt um. Gjörningurinn var rökrétt framhald af grein sem birtist í Rauða borðanum fyrir ári þar sem rætt var um hvaða orð ætti að nota um sjúkdóminn sem heitir AIDS á ensku en var í fyrstu kallaður ónæmistæring eða alnæmi en var einnig kallaður eyðni. Eitt af þessum orðum var svo greftrað með gjörningi á Menningarnótt nú í sumar.

„Við erum hér saman komin til að greftra orðið „eyðni“. Orðið er dautt og ómerkt. Við þökkum það sem við höfum lært af orðinu og hrósum happi yfir því að vera aðeins HIV-jákvæð. Við tökum vald okkar aftur og munum nota það í baráttu fyrir afglæpavæðingu HIV-jákvæðra, aðgangi allra jarðarbúa að HIV-lyfjum og sátt við umhverfið.“

Ég hef aldrei notað þetta orð en hvet lesendur (og það fólk sem rambar inná bloggsíðuna með því að gúggla þessu orði) til að hætta að nota orðið eyðni.

Bakþankarugl

Hildur Sverrisdóttir borgarfulltrúi Sjálfstæðisflokksins skrifar stundum bakþankapistla í Fréttablaðið. Í dag ákvað hún að gera að umtalsefni ákvörðun breskrar nefndar um að banna tilteknar kynlífsathafnir í klámmyndum. Það er tvennt sem ég hef við pistil Hildar að athuga (ég læt fyrirsögnina liggja milli hluta en hún fór ekki vel með morgunmatnum mínum). Í fyrsta lagi leggur hún í pistlinum að jöfnu baráttu samkynhneigðra og klám, sem mér finnst í hæsta máta ósmekklegt. Í öðru lagi leggur hún að jöfnu kynlífsathafnir í klámmyndum og kynlífsathafnir sem tjáningu á trausti og ást.

„Með sama hætti er það svo að þótt einhverjum þyki tilteknar kynlífsathafnir skrýtnar og afbrigðilegar þá geta þær hvort sem okkur líkar betur eða verr verið jafnmikil trausts- og ástartjáning á milli tveggja einstaklinga sem eru þannig innstilltir.“

Sér hún engan mun á því sem fólk gerir sín á milli í kynlífi sem tjáningu á trausti og ást (eða bara sér til skemmtunar) og því að gera það á launum fyrir framan myndavélar, ætlað til dreifingar um heiminn?

Fyrir margt löngu skrifaði ég þetta:

„Fólki sem þykir kynlíf gott, fallegt og skemmtilegt, er óskiljanlegt hvernig hægt er að rugla saman nauðgun og kynlífi, vændi og kynlífi eða klámi og kynlífi.“

Veit Hildur — sem var framkvæmdastjóri V-dagssamtakanna — ekki um napra stöðu kvenna í klámmyndabransanum? Þær, einsog konur í vændi og strippi koma að langstærstum hluta úr slæmum félagslegum aðstæðum og/eða eru fíklar. Þær hafa nánast allar verið beittar kynferðisofbeldi, flestar áður en þær urðu fullorðnar.

Ég veit ekki um forsendur þessarar bresku nefndar (mér hefði fundist nær að hún leggði til algert bann við klámmyndagerð) en Hildur þykist vita að nefndarmönnum hafi einfaldlega fundist flengingar, hnefun og saflát ógeðsleg. Það má vera, en getur ekki verið að nefndin hafi líka haft áhyggjur af því að þessar athafnir yrðu, með tilstuðlan netsins sem dreifir þessum klámmyndum, næsta „allir verða að gera svona til að vera gjaldgengir í kynlífi“, rétt einsog kynfærarakstur og endaþarmsmök? Eða jafnvel haft áhyggjur af líkamlegri heilsu klámleikkvenna? Er bara eðlilegt að hnefun sé partur af vinnunni þeirra, einsog endaþarmsmök virðast vera? Og, svo ég víki aftur að orðalagi bakþankapistilsins: Hvernig er hægt að segja að slíkar athafnir séu trausts- og ástartjáning á milli tveggja einstaklinga þegar báðir aðilar gera þetta (eða það er gert við þá) gegn greiðslu, sér til framfærslu? Ja, nema auðvitað að til að geta, með vísun í orðið ástartjáning sagt að þetta snúist um „tjáningarfrelsi“, sem er einhver sorglegasta afsökun þeirra sem réttlæta klám.

Bakþankapistillinn er auðvitað skrifaður gegn því sem frjálshyggjupostular kalla forræðishyggju. Þessvegna er blandað saman kynlífi og klámi til að láta í það skína að þetta sé fyrsta skefið að því að banna fólki að stunda það kynlíf sem það vill.

Áróður í miðri kjaradeilu

Nýlega bentu tveir fyrrverandi ráðherrar Sjálfstæðisflokksins og miklir heiðursmenn á tvö aðskilin mál þar sem þeim þykir augljóst að RÚV misbeiti valdi sínu og taki afstöðu í málum sem koma ríkisstjórninni illa.

Ekki skal mig undra gagnrýni þeirra eftir þá svívirðilegu uppákomu sem Ríkissjónvarpið bauð uppá í kvöld. Kastljósið var undirlagt af áróðri í hag öðrum samningsaðilanum í deilu lækna um laun. Trommað var upp með einhvern Tómas Guðbjartsson sem auk þess að fremja töfrabrögð í anda Baldurs Brjánssonar (sem líka óð með fingur inní fólk og ólmaðist í innyflum þess) hefur oft komið fram í Ríkissjónvarpinu og skrifað í blöð um óbilgjarnar kröfur sínar.

Tómas þessi virðist eiga ótrúlega greiðan aðgang að RÚV og sérstaklega Kastljósinu sem oft hefur tekið viðtal við hann. Alltaf er hann er gera eitthvað „ótrúlegt“ einsog að vera með í að græða nýjan barka í mann eða bjarga mönnum eftir hnífaárásir sem þeir hefðu ekki átt að lifa af. Það er mesta furða hvað hann hefur tíma til að kvarta — hann er bara alltaf að bjarga mannslífum!

Það er sannarlega tilefni til að endurskoða val á viðmælendum hjá Ríkissjónvarpinu. Það gengur ekki að tekin sé afstaða gegn ríkisvaldinu og með óbilgjörnum kröfum ríkisstarfsmanna sem augljóslega eru ekki verðir launa sinna.

Alþjóðadagur fatlaðra

Alþjóðadagur fatlaðra er í dag. Af því tilefni er vert að ræða aðgengi, almannatryggingakerfið, búsetuúrræði (íbúðakjarnar/ sambýli/ sjálfstæð búseta), börn að eilífu, efnahagslega stöðu, fátækt, félagslega einangrun, fordóma, fóstureyðingar í kjölfar snemmómskoðunar, hetjustimpil, hvað fólk með fötlun er duglegt, jöfn tækifæri, kostnað við lyf og hjálpartæki, krúttstimpil, kynferðislegt ofbeldi (gegn börnum, konum og körlum), menntunarmöguleika, notendastýrða aðstoð, ósýnileika, réttinn til að taka sjálfstæðar ákvarðanir, samfélag án aðgreiningar, skertar bætur vegna tekna eða hagstjórnunarlegra ástæðna, slysa- og sjúkrabætur, staðalmyndir, starfsgetu, stöðu fatlaðra í atvinnulífinu, viðhorf einstaklinga til fatlaðra og örörkubætur.

Ég veit hinsvegar of lítið um neitt af þessu til að ræða það af viti, fylgist bara með umræðunni af hliðarlínunni og reyni að fræðast. Viðtöl við og greinar eftir Freyju Haraldsdóttur og Emblu Guðrúnar Ágústsdóttur hafa verið mér algjör opinberun því þær ögra öllum viðteknum staðalmyndum um fatlaða, og hrista uppí viðhorfi okkar sem ófötluð erum. Ég fagna því mjög að fræðast meir en mér finnst að ég eigi að þegja sem mest, þegja og hlusta, bera virðingu fyrir þessum nýju röddum en ekki segja þeim hvað og hvernig þær eiga að berjast fyrir sínu.

Það viðhorf hafa ekki allir tileinkað sér. Um þetta leyti í fyrra hófst undarleg herferð á hendur Freyju Haraldsdóttur fyrir að hafa gagnrýnt Vigdísi Finnbogadóttir fyrir orðalag. Í sjálfu sér var jákvætt að sjá að margt fólk má ekki sjá orði á Vigdísi hallað og verja hvern þann sem gagnrýnir hana (ekki að mér detti í hug að Vigdís hafi með vilja notað orðalag sem fólk með fötlun gæti talið niðrandi, en ábending Freyju átti rétt á sér fyrir því). Það er athyglisvert að Vigdís sjálf bað Freyju afsökunar enda hefur hún ekki viljað nota orðalag sem getur stuðað, og sýndi þarmeð þessu stuðningsmannaliði sínu hvernig maður tekur gagnrýni. En margir ófatlaðir/karlmenn/fávitar (ekkert af þessu útilokar hitt, oftar en ekki átti þetta allt við um þá sem tjáðu sig í athugasemdakerfum) sem tóku gagnrýni Freyju óstinnt upp notuðu um leið tækifærið og skömmuðust útí Freyju fyrir móðgunargirni, athyglissýki og þaðanaf verra. Sumir spöruðu ekki stóru orðin og sögðu meiðandi hluti og aðrir komu verulega upp um fordóma sína og óþol gagnvart réttindabaráttu fatlaðra.

Hér eru nokkur dæmi um viðbrögð í athugasemdakerfum dagblaðanna - sem birtu hverja fréttina á fætur annarri til að fá sem mestar tekjur af Freyjumálinu. Ég fjarlægi yfirleitt nöfn þeirra sem tjáðu sig.

5. desember 2013
A: Mikið hrikalega er ég orðinn þreyttur á þessari Freyju. Það má enginn segja neitt neinstaðar þá tekur hún því sem persónulegri árás.

B: […] Það er alltaf gott og gilt að berjast fyrir auknum réttindum og vera vakandi fyrir réttindabaráttu sinni en FJANDINN hvað þetta er orðin mikil sturlun á mörgum vígstöðvum og algjörlega afvegaleidd barátta … ÉG BILAST!

B (aftur): Nei ég veit ekki hvað vakir fyrir henni blessaðri þó svo hún hafi kannski gert margt gott í starfi fatlaðra? Flest hennar ummæli í fjölmiðlum einkennast af mikilli biturð og umburðarleysi en maður veltir líka stundum fyrir sér hvort þessi vanhugsuðu ummæli endurspegli réttindabaráttu eða hvort einfaldlega öll vitleysan rati "óvart" í fjölmiðla þar sem fjölmiðlamenn leiti uppi bullið […]

C: […] Political correctness komið út í öfgar hérna.

D: Stundum finnst mér hún ekki í lagi! Mætti halda að allir væru á móti henni ef maður á að taka mark á öllum fréttum sem snúast um hana. Held að ég hafi aldrei séð grein eftir hana á jákvæðum nótum en kannski fá neikvæðu greinarnar hennar bara meiri athygli.

E: Úff hvað þessi Freyja er athyglissjúk, og leiðinleg.

F: Kæra Freyja, þú sem hefur virst svo endalaust jákvæð og dugleg ert nú farin að láta eins og óþekkur krakki (má segja það) ég hef litið upp til þín fyrir dugnað og elju en því miður ertu svolítið farin að eyðileggja fyrir sjálfri þér og fleirum fötluðum með framkomu þinni, vona að þér sé ekki farin að finnast athyglin það nauðsynleg að þú argist út í allt og ekkert, frú Vigdís er einhver vandaðasta manneskja sem fyrirfinnst á Íslandi og að ætla henni að hún sé að móðga einhvern er bara ekki sanngjarnt.

Hér kemur þetta með dugnaðinn, og líka samlíkingin við börn. Athyglisvert að innan sviga er skrifað „má segja það“, svona eins og þegar brosmilda löggan sagði skrifaði pistil sem hét „Greinin sem má ekki skrifa“. Semsagt, F veit fullvel merkingu orða sinna en lætur samt vaða.

Andstyggilegasta athugasemdin þennan daginn:

Birgir Hrafn: hver ætli hafi hjálpað henni að hætta að horfa á sjónvarpið?

11. desember 2013
G: […] Persónulega finnst mér Freyja hafa sett ofan og hafa gert sér og öðrum fötluðum óleik. Í þessu máli finnst mér hún koma fram sem óttaleg nöldurskjóða. […]

21. desember 2013
H: Ég man eftir "ég biðst afsökunar" pistli frá Freyju og hann var algjörlega mesta rugl sem ég hef lesið þvílíkt og annað eins væl hef ég varla lesið. Þvílíkt sem þú Freyja sækist eftir athygli. Við sem ekki erum skilgreind með fötlun (ekki fara í kerfi) höfum og munum þurfa að taka við allskonar djöfs rugl commentum og yfirdrullunum frá öðrum. Ef þú vilt vera álitin eins og hver annar hættu þá að væla!

Það er einmitt það. Ef Freyja eða annað fólk með fötlun vill vera álitið eins og hver annar þá á það að hætta „að væla“. Það er nefnilega best að þegja og vera ekkert að benda á óréttlæti eða það sem betur mætti fara.

Kannski er þetta gríðarlegt framfaraskref, að taka harkalega á móti skoðunum fatlaðrar konu í baráttu hennar, en mér fannst þetta einstaklega óviðeigandi. Mig grunar reyndar að andstaðan sem Freyja hefur mætt megi að stórum hluta rekja til þess að hún er yfirlýstur feministi, en feministaveiðar hafa verið frjálsar um nokkra hríð og engin takmörk fyrir hvaða vopn má nota til að berja niður feminista. Já og svo er auðvitað til fólk sem þolir ekki að fólk sem alltaf hefur verið skipað neðst í þjóðfélagsstiganum sé að gera sig gildandi.

Meðan fárið vegna ummæla Freyju í desember í fyrra stóð sem hæst varð hún líka uppspretta bloggskrifa, sum þeirra voru skrifuð til stuðnings henni og málstað hennar.

Þannig sagði Sigríður Guðmarsdóttir.

„Fyrir mér snýst þessi umræða aðeins um eitt og það er þetta: „Getur ófatlað fólk tekið leiðbeiningum fólks með fötlun um það hvað því finnst vera viðeigandi og óviðeigandi orðræða um fötlun sína?“
Þetta er svona einfalt. Forræðishyggja og hroki gagnvart fólki með fötlun kallast hæfismi, á ensku ableism. Þetta er óvenjulúmsk kúgunaraðferð sem auðvelt er að flækja sig í.“

Kristín Jónsdóttir skrifaði knúzpistil um óvægna umræðu um baráttufólk og vitnaði þar í Sigríði Guðmars til að vekja athygli á fyrirbærinu forréttindablinda. Pistill Kristínar nefndist Forréttindafrekjur og annað baráttufólk, en einhverjum snillingnum fannst af óskiljanlegum ástæðum viðeigandi að kalla Freyju forréttindafrekju.

En Einar Steingrímsson býsnaðist hinsvegar bara yfir frekjunni í Freyju:

„Það er þess vegna hrein og klár frekja að ætlast til að fólk hætti að nota þetta orð [fötlun] öðru vísi en sjálfskipuðum rétttrúnaðarlöggum þykir við hæfi. Fatlað fólk getur verið frekjur eins og annað fólk, og það er hið besta mál. Það er hins vegar vont ef svoleiðis frekjum tekst að fatla umræðuna með þeirri frekju sinni.“

Í athugasemdum við bloggfærslu Einars skrifar maður með fötlun og segir:

„Sem fatlaður maður hef ég dálítið kynnst öðru fólki sem samskonar er ástatt um. Ég hef tekið eftir því að „fatlaðir“ vilja síður að fötlun þeira sé nefnd á nafn. Sama er með mig. Það helgast af því að þeir sem hafa einverja skerta hreyfigetu vilja hljóta viðkenningu þjóðfélagsins á að það fólk séu venjulegar persónur. Að aðrir sjái persónna á bak við en ekki útlit hennar. Að þeir sem kallast venjulegir geti horft á manneskjuna framhjá fötlun hennar. Hver svo sem hún er. Það snýst því um viðurkenningu. […] Í huga fatlaðs fólks hefur því orðið FÖTLUN neikvæða niðrandi merkingu.“

Auðvitað tók enginn undir þetta sjónarmið á bloggsíðu Einars.


Ég gæti tiltekið fleiri dæmi um andstyggilegheit í garð Freyju og tilraunir til að þagga niður í henni. Hún er ekki ein um að lenda í slíkum árásum. Á tímum opinna athugasemdakerfa fær hver sú sem stendur í fylkingarbrjósti í réttindabaráttu að kenna á almenningsálitinu. Eina huggunin er að með tíð og tíma breytast viðhorf, þó það gerist óþolandi hægt.

Að því sögðu óska ég fólki með fötlun og okkur öllum til hamingju með alþjóðadag fatlaðra.